Tegoroczne obchody poprzedzone zostały spotkaniem mieszkańców Szczebrzeszyna i  regionu z wnukami dr. Klukowskiego, Andrew i Helen Klukowskimi, którzy wraz ze swymi rodzinami, na zaproszenie Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej O/Z, przylecieli do Polski ze Stanów Zjednoczonych. Ww. spotkanie zorganizowano w przeddzień głównych uroczystości, tj. w sobotę 27 lipca, w Domu Kultury w Szczebrzeszynie. W spotkaniu obok rodziny Klukowskiego uczestniczyli także Poseł Sławomir Zawiślak Prezes ŚZŻAK O/Z, Małgorzata Piłat Prezes Fundacji Szczebrzeszyn Kultur, Andrzej Skiba Prezes Koła Rejonowego ŚZŻAK O/Z w Szczebrzeszynie, Dariusz Górny regionalista zajmujący się postacią dr. Z. Klukowskiego. Przyjazd potomków dr. Z. Klukowskiego spotkał się z dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców Szczebrzeszyna i okolic, którzy tłumnie przybyli do Domu Kultury. Podczas spotkania rodzinie dr. Klukowskiego zadawano wiele pytań, wywiązała się też dyskusja, podczas której przypomniano m.in. zasługi wojenne i powojenne ich sławnego dziadka. Przedstawiciele ŚZŻAK O/Z jako wydawcy dzieła przekazali uczestnikom spotkania bezpłatne egzemplarze 4-tomowej publikacji „Materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939-1944” pod redakcją dra Zygmunta Klukowskiego. Wszyscy zainteresowani mogli otrzymać książki ze specjalną dedykacją wnuków autora.

Niedzielna uroczystość 75. rocznicy wkroczenia do Szczebrzeszyna Oddziału AK dowodzonego przez Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa”, rozpoczęła się zbiórką pocztów sztandarowych i licznych uczestników na parkingu przed kościołem pw. św. Mikołaja w  Szczebrzeszynie. Uroczystą Mszę Św. w intencji poległych, pomordowanych, zmarłych i żyjących żołnierzy  9 pp. AK, sprawował ks. proboszcz parafii Św. Mikołaja, Andrzej Pikula. Oprawę muzyczną zapewniła orkiestra dęta „Echo Kniei” a służbę liturgiczną 10. Drużyna Harcerska „TRAPERSKI KRĄG” z Suśca.

Przed Mszą Świętą, głos zabrał Andrzej Skiba, Skarbnik ŚZŻAK Okręg Zamość i Prezes Koła Rejonowego ŚZŻAK O/Z w Szczebrzeszynie, który powitał przybyłych oraz przypomniał, że staraniem Związku, już po raz szósty udało się zorganizować uroczystości upamiętniające wojenny czyn por. Tadeusza Kuncewicza  ps. „Podkowa” i jego żołnierzy. Ww. podniósł, że tegoroczne uroczystości przyjmują szczególny charakter z uwagi na przyjazd do Szczebrzeszyna wnuków dra Zygmunta Klukowskiego, Andrew Klukowskiego i Helen Klukowsky-May z rodzinami.

Po zakończeniu mszy św. głos zabrali Wicepremier Jacek Sasin, który podniósł szczególny, patriotyczny wymiar uroczystości i Andrew Klukowskiego, który w swoim kilkunastominutowym przemówieniu, m. in. po przywitaniu zebranych i przedstawieniu członków swojej rodziny, zaczął wspominać swojego dziadka i ojca, przywołując m.in. fragmenty Dziennika dra Klukowskiego.

Pełną treść przemówienia Andrew Klukowskiego zamieszczamy poniżej.

Greetings, to all. Before I begin, I would like to thank the following for their support and contributions toward today’s festivities.

Slovmir Zavizlak, Member of the Polish Parliament

Andrzej Skiba, representing The Worldwide Association of Soldiers of the Home Army, Zamosc Region

Stanislav Grzecko, Governor of the province of Zamosc

Henryk Matej, Mayor of Szczebreszyn

Slavomir Kalita, Director of the Szczebreszyn Cultural Center

Dariusz Gorny, Local historian and author of publications concerning Dr, Zygmunt Klukowski

Gosia Pilat, President of Szczebreszyn Kultur

Roztocze National Park

Forestry service in Krasnystav

Father Andrzei Pikula

Now I would like to introduce my family. First is my sister Helena Klukowski May, her husband Walter May, their daughter Hayden May, and grandson Benny May. My daughter Nicolette Leilani Klukowski.  For them, and myself I would like to thank each and everyone of you for the wonderful reception. We are truly humbled. You have such a beautiful town to be proud of.

We are here on this special day to commemorate the 75^th anniversary of the AK home Army unit, under the command of Podkowa, entering the town after the German soldiers fled. This year, being the Year of Dr. Zygmunt Klukowski, we also honor his memory. We celebrate the 100^th anniversary of his coming to Szczebrzeszyn to administer St. Catherine’s hospital. We also remember that it has been 60 years since his death. And it has been 60 Years since the publication of his award winning The Diary of the Years of Occupation; 1939-1944.

On July 26, 1944, Dr. Zygmunt wrote in his Diary, the following description of the joyous moment that the Podkowa unit entered the town. “I heard the cry, ‘Our boys are coming’. I left everything and ran to see for myself. From the direction of Blonie a group of approximately twenty young men approached: all were armed, in uniform, with red scarves around their necks and red and white armbands around their left sleeve. The people went wild. They were crying, shouting, and throwing flowers. I first went to the marketplace. There I saw Podkowa on horseback, along with his aide Korczak, both in uniform and covered in flowers. I greeted Podkowa warmly, holding back my emotions as good as I could”.

And so, the German Occupation was officially over. However, it was not long before Dr. Zygmunt realized that the oppression continued, but now under the Soviet Hammer and Sickle. He struggled against this occupation with the same strength and dedication he showed against the Germans.

We have a special surprise for you after today’s activities. We will be giving away his Diary of the Soviet Occupation, so you can read for yourselves the struggles of your parents and grandparents.

Keeping this diary was as dangerous as it had been under the Germans. Day after day, year after year, he wrote. At the same time, he was writing the four-volume history of the war in Zamosc, German Terror In the Zamosc District. This would be enough for most people but not him. He also tended to the health of the people, their social life, education, and general well-being.

In 1947 he travelled to Nuremburg to testify on the kidnapping and “Germanization” of thousands of Polish children. His testimony was well received. Numerous officials of the Race and Resettlement Administration were found guilty. During a break in the trial he visited our family, since we were living in Bavaria. I was just a few months old. My father asked Dr. Zygmunt if he would like to emigrate to America with us. His answer was no. He still had work to do in Szczebrzeszyn.

In 1945 the AK Home Army was officially disbanded. Some weapons were turned in, others were buried for the future. Conspiracies began, actions were undertaken against the officials of the new government. Dr. Zygmunt was constantly pressured to recognize the new Soviet backed Polish government. He refused. Because of this he was jailed in Zamosc, Zamek in Lublin, Mokotov, and the infamous Wronki Prison. He never gave in. For him this was not an option. As a former soldier he knew that one did not give up the fight because they were temporarily defeated. Dr. Zygmunt believe that Poland had a future of freedom ahead. A freedom that so many had died for.

At the age of 67 he was handed a prison term of 10 years. His style of writing had to change. No longer could he write daily. He would jot his recollections of prison life down on whatever materials were at hand, even matchbox covers. A guard would then smuggle them out. During this time the government still wanted Dr. Zygmunt to legitimize them. Once they realized that this would never happen, a plan was set in motion to punish him. Eventually his beloved son Tadeusz was murdered  at age 22 in Mokotow prison. Tadeusz had grown up in a life of conspiracy. From age 10 he would take messages on his bicycle to the Podkowa unit in the forest. He, like his father never gave up.

Dr. Zygmunt was released early in 1954, and “rehabilitated” as a hero. And still his life continued in total dedication to the people of Szczebrzeszyn.

The Diary that will be distributed later has a very curious history. It had been hidden from 1959 to 1991. Only three people knew of its existence. My mother and father, Jerzy and Wanda, and I came to Poland in 1991 to search for the Diary. My father was convinced that Dr. Zygmunt would not have stopped writing. We were on a quest to find the diary and publish it so all the world would know of life in Soviet controlled Poland. We were successful.

But only a few days later tragedy struck in Cracow. We were in the Bell tower of Wawel Cathedral when my father suffered a heart attack. He never recovered and died 4 days later. Just like his father Dr. Zygmunt, he was dedicated to you, the people of Szczebrzesyn. It meant so much to him that the diaries had been found and the history of continuous resistance in this town would be published. My father and mother would be so proud to see this gathering here today. They would smile at this, the grandest Klukowski reunion imagineable.

A little bit about my father. He was a Second lieutenant when the war began. He was captured a few weeks later and spent from the end of 1939 until 1944 in German POW camps. Just like his father, Dr. Zygmunt, Jerzy carried on the fight. He escaped 12 times from various camps, only to be recaptured. In 1944 he escaped for the lucky 13^th time and eventually made his way to England. He returned as a Polish officer with the British Army. What an example he has also been to our family. Never give up, even when the odds are against you.

When I was here last year, I spoke to the need of everyone to learn as much history as you can. The Zamosc region is legendary in its fight for freedom. It was not only the fighters of the AK. Teachers, doctors, priests, storekeepers, Catholics, Jews and Orthodox are all heroes. For the younger generation here with us today, seek out your elders, learn as much as you can. One of my grandfather’s favorite sayings was “Knowledge is Power”. It truly is. As an educator myself I have given this message to countless students. I have been fortunate enough to teach students from North America, Europe, Asia, Africa, Australia, and South America. His message still resonates strongly. My grandfather also said, “Do not become an enemy of the pen and pencil”. Everyone has a hero in their family, maybe not a war hero, but someone whose contributions to the Zamosc Region is truly unique and important. Please, ask, talk, and write. That is the only way history can be passed down. People always ask me, “what is the best way we can honor the memory of Dr. Zygmunt Klukowski”. The answer is simple: ask, talk, and write. My grandfather would be so proud of you.

I would like give a special thanks to Gosia Pilat, my translator and new sister, and my new brother Dariusz Gorny, who has more knowledge of my grandfather that I can ever hope to have.

Once again speaking for the entire Klukowski-May family, from the bottom of our hearts, thank you so much for the best day of our lives. As we say in Hawaii, Aloha nui loa. Our greatest love to you. And please join us later for the book give away. We all would be honored to meet you and sign dedications. Thank you.

Goście specjalni tegorocznych uroczystości, Andrew Klukowski oraz Helen Klukowski-May wraz ze swoimi rodzinami na zaproszenie ŚZŻAK O/Z przylecieli do Polski ze Stanów Zjednoczonych w połowie lipca tego roku. Podczas swojej wizyty w Polsce staraniem członków i współpracowników/ sympatyków Związku  odwiedzili wiele miejsc związanych z życiem swojego dziadka na terenie województwa lubelskiego, także Muzeum Zamojskiego Inspektoratu Armii Krajowej w Bondyrzu.

W dalszej kolejności uczestnicy uroczystości mogli obejrzeć inscenizację zdobycia Ratusza w Szczebrzeszynie w wykonaniu grup historycznych z Biłgoraja, Tomaszowa Lubelskiego i Zamościa m.in. Grupy Rekonstrukcyjnej „Wir”.

Po rekonstrukcji historycznej uczestnicy uroczystości przemaszerowali pod pomnik Polski Walczącej a następnie pod tablicę poświęconą Tadeuszowi Kuncewiczowi, gdzie miała miejsce część oficjalna.

Uczestników uroczystości w imieniu organizatorów przywitał Andrzej Skiba jako Prezes Koła Rejonowego ŚZŻAK O/Zamość w Szczebrzeszynie. Po czym głos zabrał Premier Jacek Sasin, któremu serdecznie dziękujemy za przyjęcie zaproszenia Związku, udział w uroczystości i wygłoszone  patriotyczne wystąpienia. Po Burmistrzu Szczebrzeszyna  Henryku Mateju okolicznościowe przemówienie wygłosił również Prezes ŚZŻAK O/Z, Poseł na Sejm RP Sławomir Zawiślak. Przypomniał on wojenne zasługi dla Ojczyzny por T. Kuncewicza i jego żołnierzy oraz ważną dla działalności AK Inspektoratu Zamość, zasłużoną dla mieszkańców i utrwalania pamięci o latach wojny postać lekarza – dr. Zygmunta Klukowskiego. Podziękował wnukom Klukowskiego za przyjęcie zaproszenia na tegoroczne uroczystości, wygłoszenie ważnego wystąpienia oraz wyrażenie przez Rodzinę zgody na wydanie przez ŚZŻAK O/Z dzieł dr. Z. Klukowskiego.

Następnie przedstawiciele ŚZŻAK O/Z w osobach Prezesa S. Zawiślaka, Wiceprezesa ŚZŻAK O/Z  por. A. Jaroszyńskiego oraz kpt. Józefa Łaby wraz z Wicepremierem Jackiem Sasinem dokonali wręczenia Odznaki Zasługi Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, która decyzją Prezydium Związku przyznana została Emilowi Pałce oraz por. Józefowi Kołodziejczykowi.

W trakcie uroczystości dokonano uroczystego wciągnięcia flagi narodowej na maszt oraz odśpiewany został Hymn Narodowy. W ramach ceremoniału wojskowego m.inodczytano Apel Poległych, a żołnierze  3. Zamojskiego Batalionu Zmechanizowanego oddali salwę honorową. Przybyłe na uroczystości delegacje złożyły wieńce i kwiaty pod tablicą poświęconą Tadeuszowi Kuncewiczowi oraz pomnikiem Polski Walczącej.

Na zakończenie wydarzenia odbyła się uroczysta defilada pododdziałów 3. Zamojskiego Batalionu Zmechanizowanego, pocztów sztandarowych i członków grup rekonstrukcyjnych.

Realizując ostatni punkt organizatorzy zaprosili wszystkich uczestników uroczystości do promujących Wojsko Polskie namiotów, gdzie zgromadzeni mogli obejrzeć sprzęt wojskowy wystawiony przez 2. Hrubieszowski Pułk Rozpoznawczy i Batalion Obrony Terytorialnej z Zamościa oraz na przygotowaną przez 32. Zamojski Wojskowy Oddział Gospodarczy żołnierską grochówkę.

Po uroczystości zainteresowani mogli bezpłatnie otrzymać także najnowszą publikację wydaną przez ŚZŻAK O/Z – pt. „Dziennik 1944-1954” dr. Zygmunta Klukowskiego ze specjalną dedykacją wnuków autora. Wydawnictwo to jest kolejnym, także finansowym, wysiłkiem ŚZŻAK O/Z, który po ubiegłorocznym wydaniu czterotomowego dzieła pod redakcją dra Zygmunta Klukowskiego pt. „Materiały do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939-1944” (bezpłatnie przekazanego m.in. do zgłaszających chęć jego otrzymana szkół i bibliotek) wydał powojenne wspomnienia zasłużonego dla Ojczyzny i naszego regionu Polaka.

W uroczystości udział wzięły poczty sztandarowe, m.in. 3. Zamojskiego Batalionu Zmechanizowanego w Zamościu, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, Kół Rejonowych ŚZŻAK (m. in. Stary Zamość, Uchanie, Tyszowce), Stowarzyszenia Internowani Zamojszczyzny, szkół ze Szczebrzeszyna.

Zaproszenie ŚZŻAK Okręg Zamość na uroczystości przyjęli m.in.: Wiceprezes Rady Ministrów Jacek Sasin, Senator RP Jerzy Chróścikowski, Poseł na Sejm RP Piotr Olszówka, Marszałek Województwa Lubelskiego Jarosław Stawiarski, Burmistrz Miasta Szczebrzeszyn Henryk Matej, Reprezentujący Wojewodę Lubelskiego Aleksander Kalisz, Wicestarosta Powiatu Zamojskiego Witold Marucha, Prezes PKP Linii Hutniczej Szerokotorowej Sp. z o.o. Zbigniew Tracichleb, Zastępca Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie Maria Gmyz, Komendant Hufca ZHP w Tomaszowie Lubelskim phm. Anna Rojek, przedstawiciele Służby Więziennej, Policji, samorządowcy, przedstawiciele dyrekcji szkół, organizacji społecznych, lokalnych mediów oraz bardzo liczni mieszkańcy Szczebrzeszyna i regionu, w tym młodzież współpracująca z ŚZŻAK O/Z 10. Drużyna Harcerska „TRAPERSKI KRĄG”.

Prezes ŚZŻAK O/Z Poseł S. Zawiślak wraz z A. Skibą - Prezesem Koła Rejonowego ŚZŻAK w Szczebrzeszynie serdecznie dziękują współorganizatorom uroczystości: ks. Andrzejowi Pikuli, proboszczowi Parafii pw. św. Mikołaja w Szczebrzeszynie, oficerom i żołnierzom ww. jednostek WP i WOT, funkcjonariuszom Policji z Komisariatu w Szczebrzeszynie i KMP w Zamościu, rekonstruktorom grup historycznych z Biłgoraja, Tomaszowa Lubelskiego i Zamościa, współfinansującemu, na wniosek ŚZŻAK O/Z, uroczystość Urzędowi do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, sponsorom/darczyńcom tj. Lubelski Węgiel „Bogdanka” S. A. i LHS sp. z o. o, mieszkańcom Szczebrzeszyna za pomoc i wsparcie oraz wykazane obywatelskie i patriotyczne zaangażowanie na rzecz organizacji i uczestnictwa w  uroczystości.

Dziękujemy także Orkiestrze Myśliwskiej „Echo Kniei” za przygotowanie i zabezpieczenie oprawy muzycznej,  przybyłym na uroczystość przedstawicielom mediów za przygotowanie relacji z tego wydarzenia.

ŚZŻAK Okręg Zamość